– Осынау игі бастама аясында ата-бабамыздан қалған асыл жауһарларды қай­та жарыққа шығарудың орайлы сәті, мол мүмкіндігі туды. Әлем кітапхана­лары­ның сирек қорларында шаң басып жатқан ескі кітаптарды жарыққа шыға­рып, халық­тың игілігіне ұсыну – бүгінгі ұрпақтың абы­рой­лы міндеті деп санай­мын. Осындай ізгі ниет­тің нәтижесінде, Діни басқарманың ға­лымдары «Дәстүрлі ислам жауһарлары» атты кітап дайындады. Сонымен қатар тари­хи діни оқу орындары туралы деректі фильмдер де түсіріледі, – деп атап өтті Бас мүфти.

Шынында, мүфтияттың бұл бастамасы көңіл қуантады. Бас мүфти былтыр да 2014 жылды «Дін мен дәстүр» жылы деп жария­лап, мешіт имамдарына үндеу жол­дап, дініміз бен дәстүрімізді жаңғыртуды тап­сыр­ған болатын. Соның арқасында еліміз­дің барлық мешіттерінде дін және дәстүр тақырыбындағы уағыздар айтылды. Ислам­мен біте қайнасқан салтымызды насихаттау, жастардың бойына ұлттық құндылықтар мен дәстүрлі тәлім-тәрбиені қалыптастыру секілді жұмыстар жүргізіл­ді. Әсіресе, имам­дар өз уағыздарын иман­дылықты жырлаған қазақтың ақын-жазу­шылары, жыраулары, би-шешендері мен қайраткер­лерінің сөздерімен қабыстырып айтып, ақ жолдан адасып жүргендердің бе­тін бері қаратқан болатын. Мешіт жама­ғатына шариғаттағы әдет-ғұрыптың орны мен рөлі түсіндірілді, салт-дәстүрді құр­мет­теуге, қастерлеуге шақырып, жастарды отансүйгіштікке тәр­биеледі. Дін мен дәстүр тақырыбындағы кон­ференциялар мен кездесулер ұйым­дас­тырылды. Бас мүфтидің бастамасымен «Дін мен дәстүр» атты кітап жарыққа шықты. Екеуінің са­бақ­тастығын насихаттайтын бұл жинаққа қатысты Шерхан Мұртаза, Тұр­сын­бек Кәкішев, Смағұл Елубай секілді ұлт зиялылары баспасөз беттері арқылы өз ризашылықтарын білдірді. Мұның бәрі де дер кезінде жасалған қадамдар болды. Міне, осындай толағай жұмыстардың арқа­сында дінді дәстүрге қарсы қойып немесе бөлектеп жүрген арандатушы топтардың аузына құм құйылды, адасқан жастардың беті бері қайтты.

Енді ҚМДБ-ның биылғы жылды «Дін және тарих тағылымы жылы» деп жария­лауы да осындай қыруар қызмет атқаруға жол ашады деген сенімдеміз. Рас, қазақ даласында исламға дейінгі дәуірде тәңір­лік сенім болғаны анық. Оның іздері салт-дәстүрімізден әлі күнге дейін сайрап жатыр. Алайда тәңірлік сенім мен ислам­дағы бір­құдай­лық қағидасы бір арнада тоғысты. Осылайша, ислам діні салт-дәс­түрімізбен, өмір сүру қағидамыз­бен терең үй­лесім тауып, төл дінімізге айнал­ды. 

Негізінде, қазақ даласындағы ислам діні 751 жылғы Талас шайқасынан (Атлах маңы) бастау алады. Әйгілі бабтардың ке­луімен Орта Азиядағы алғашқы мұсылман мем­лекеті – Қарахан қағанаты пайда бол­ды. Иә, Қарахандар дәуіріндегі мемлекет­тің діні ислам болатын. Х-ХІІІ ғасырларда қарахандықтар ислам дінінің түркілер арасына қарқынды дамуына жол ашты. 

Қазақ тарихында ойып тұрып орын алатын алтынордалықтардың да ислам­ның дамуына қосқан үлесі зор. Ибн Бат­ту­та Алтын Орданың астанасы Сарай – Берке қаласынан 13 үлкен мешітті көр­генін жаз­ған. Берке мен Өзбек ханның тұсында Алтын Орданың Мысырмен дипломатия­лық байланыстары күшейіп, соның арқа­сында қазіргі қазақ даласын­дағы дін мен мәдениет өркендеді. Ол кез­де Мысыр­ды қазақ даласынан құл болып аттанып, кейін сұлтан болған мәмлүктер­ді биледі. Бейба­рыс, Қайтпай, Қалауын сұлтандар ислам дінін гүлдендірді, Бей­барыс сұлтан атаме­кеніне діни әдебиетті көптеп жіберіп, қа­зақ жеріндегі исламның нығаюына ықпал етті. 

Жошының ұлы Берке исламды қабыл­дап, мұсылман саудагерлеріне қолдау көрсетіп отырған. Ал Өзбек хан туралы Шәкәрім Құдайбердіұлы: «Өзбек хан ислам дінін қабылдап, бүкіл халыққа ис­лам дінін таратты. Содан бері біздің халық өз дінін өзгерткен жоқ» деп жазады. Қазақ дала­сы­нан Мекке мен Мәдинаға алғашқы қажы­лар осы кезде аттанды. 

«Исламның дәні Араб түбегінде егілді, Орталық Азияда бүршік жарды» дейтін үлкендер. Шынында, ислам дінінің гүлде­ніп, дамыған жері біздің топырақ екені даусыз. Бұған ХІІ ғасырда Орталық Азия­дан шыққан ислам ғұламасы Қожа Ахмет бабаның мектебі дәлел.

Қарахан қағанаты, Алтын Ордадан бастап Қазақ хандығының кезінде де дін жаңғыруы үнемі жүріп отырды. ХІІІ-ХІV ғасырларда Шыңғыс хан ұрпақтары (Қа­зақ хандары) қазақ даласындағы ислам дінін одан әрі нығайтты. Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, әз Тәукенің «Жеті жарғысы» секілді заңна­малардың бәрі де шариғат талаптарына сай жасалды. Одан беріде Асанқайғы, Бұқар жырау, Махамбет Өтемісұлы, Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Ғұмар Қараш, Науан хазірет, Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы се­кілді дәстүрлі ислам­ның беделді тұлға­лары қалыптасты. Олар­дың бәрі де ата дінді асқақтату, дамыту, кейінгі ұрпақ – бізге тұнық күйінде жеткізу үшін жанын салды.

Дінді тарихтан ажыратуға болмайды. Керісінше, дін тарихын білу, ислам дінінің қазақ даласында қалай қанат жайғанын ұғыну, алғашқы қазақ діндарлары, олар­дың ерен істерін үлгі қылу – біздің мінде­тіміз. Ендеше, «Дін және тарих тағылымы жылы» дін тарихын түгендейтін, өткеннен сабақ алатын, бабалар мұрасын дамытатын жыл болуы керек. Осы жыл аясында Қазақстан­дағы ислам дінінің тарихына қатысты түрлі кітаптар, суретті альбомдар шығарылса, ме­шіт­терде, түрлі орындарда дін мен тарих­ты қабыстырған жиындар мен насихаттар жүргізілсе құба-құп болар еді. Шоқан Уәли­ханов: «Әр қазақ өзінің Мұхаммедтің үмбеті және мұсыл­ман екенін біледі. Бұл оның басқа дін өкілдерінің алдындағы мақ­тан тұтар ерекшелігі» деп жазған бола­тын. Шынында, бұрынғы қазақ мұсыл­манды­ғымен мақтанатын. Өйткені қай заманда да ислам діні біздің мақтанышымыз, тірегіміз болды.

aikyn.kz