Таң

Күн

Бесін

Екінті

Ақшам

Құптан

Құран Кәрімдегі «Шура» сүресінің 11-ші аятының тәпсірі

26.10.2015 8722 0 пікір

Әбу Абдуллаһ Мұхаммед бин Ахмад әл-Ансари әл-Қуртубидің (Алла оны рахымына бөлесін) «әл-Жамиғ ли-Ахкам әл-Құран» атты тәпсір еңбегінде. Қасиетті Құранда келген:

لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِير 

«Оған ешнәрсе ұқсамайды. Ол Естушi, һәм Көрушi» - деген аят жолына: 

لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِير. قيل: إِنَّ الْكَافّ زَائِدَة لِلتَّوْكِيدِ:  أَيْ لَيْسَ مِثْله شَيْء...

وَاَلَّذِي يَعْتَقِد فِي هَذَا الْبَاب أَنَّ اللَّه جَلَّ اِسْمه فِي عَظَمَته وَكِبْرِيَائِهِ وَمَلَكُوته وَحُسْنَى أَسْمَائِهِ وَعَلِيّ صِفَاته، لَا يُشْبِه شَيْئًا مِنْ مَخْلُوقَاته وَلَا يُشْبِه بِهِ , وَإِنَّمَا جَاءَ مِمَّا أَطْلَقَهُ الشَّرْع عَلَى الْخَالِق وَالْمَخْلُوق , فَلَا تَشَابُه بَيْنهمَا فِي الْمَعْنَى الْحَقِيقِيّ ; إِذْ صِفَات الْقَدِيم جَلَّ وَعَزَّ بِخِلَافِ صِفَات الْمَخْلُوق ; إِذْ صِفَاتهمْ لَا تَنْفَكّ عَنْ الْأَغْرَاض وَالْأَعْرَاض , وَهُوَ تَعَالَى مُنَزَّه عَنْ ذَلِكَ ; بَلْ لَمْ يَزَلْ بِأَسْمَائِهِ وَبِصِفَاتِهِ عَلَى مَا بَيَّنَّاهُ فِي ( الْكِتَاب الْأَسْنَى فِي شَرْح أَسْمَاء اللَّه الْحُسْنَى ) , وَكَفَى فِي هَذَا قَوْله الْحَقّ : « لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْء « . وَقَدْ قَالَ بَعْض الْعُلَمَاء الْمُحَقِّقِينَ : التَّوْحِيد إِثْبَات ذَات غَيْر مُشَبَّهَة لِلذَّوَاتِ وَلَا مُعَطَّلَة مِنْ الصِّفَات . وَزَادَ الْوَاسِطِيّ رَحِمَهُ اللَّه بَيَانًا فَقَالَ : لَيْسَ كَذَاتِهِ ذَات , وَلَا كَاسْمِهِ اِسْم , وَلَا كَفِعْلِهِ فِعْل , وَلَا كَصِفَتِهِ صِفَة إِلَّا مِنْ جِهَة مُوَافَقَة اللَّفْظ ; وَجَلَّتْ الذَّات الْقَدِيمَة أَنْ يَكُون لَهَا صِفَة حَدِيثَة ; كَمَا اِسْتَحَالَ أَنْ يَكُون لِلذَّاتِ الْمُحْدَثَة صِفَة قَدِيمَة . 

 وَهَذَا كُلّه مَذْهَب أَهْل الْحَقّ وَالسُّنَّة وَالْجَمَاعَة . رَضِيَ اللَّه عَنْهُمْ!

«Оған ешнәрсе ұқсамайды. Ол Естушi, Көрушi». Осы аяттағы «Кәф» көмекші әрпі, сөздің мағынасын қуаттау үшін қосылған деп айтқан.

Яғни, осы бөлімдегі сөзге дұрыс нық сенімде тиісті болу және Алла Тағала Өзінің барша жаратқандарына ұқсас емес, сондай-ақ, сол жаратылыстардың өзі Аллаға мүлдем ұқсас емес. Ал шариғатымызда Жаратушы мен жаратылысқа ұқсас сөздерді қолданғанға келетін болсақ, олардың арасында нақты мағынаға ұқсастық жоқ (кез-келген жағдайда қолданылса). Бастауы жоқ, Мәңгі Алла Тағаланың жаратылыстардан ерекшелігі де осы. Яғни, жаратылыс (жоқтан бар болғандар) өздігінен бола алмайды, өйткені жоқтан пайда болған нәрсе – түрлі құбылыстар мен өзгерістерге мұқтаж. Ал Жаратушы Жаббар Хақ Тағала бұл нәрселерден пәк, әрі Таза. Оның есімдері мен сипаттары мәңгі. «әл-Асна фи Асмаи-Лләһи әл-Хусна» атты еңбегінде көрсетілген түсіндірме бойынша. Бұған Алла тағаланың сөзі жетіп-артылады: «Оған ешнәрсе ұқсас емес,...», - дегені.

Ислам ғұламаларының кейбір мухаққиқ зертеушілері: «Таухид – Алла тағаланың Өздігінен бар болуын – бекіту. Сондай-ақ, өзге жоқтан бар болған нәрселерге ұқсас емес. Өздігінен бар болған Алланың сипаттары – Мәңгі», - деген.

Әл-Уасити (Алла оны рахымына бөлесін) қосымша былай деген: «Оның Болмысындай ешқандай Болмыс жоқ, Оның есіміндей есім жоқ, Оның іс-қимылындай – іс-қимыл жоқ және Оның сипаттарындай сипат болмайды, тек тілдік тұрғысында аталуы сәйкес болып, мағынасы өзгеше болады».

Жоқтан бар болғандардың задында – Мәңгілік сипаттары мүмкін емес болғаны секілді – Басталуы жоқ, Мәңгі болған Алла Тағала – жоқтан бар болған жаратылыс сипатынан ада. Міне, әһлү Сүннет уәл-Жамағат ұстанымы – осы[1]. 

Шейх әл-Ислам Имам ән-Науауй (Алла оны рахымына бөлесін) (631-676 һ/1233-1277 м) «Сахих Муслим би шарх ән-Науауи» атты еңбегінде: 

وعن سائر صفات المخلوقين والانتقال والتحيز في جهة أن الله تعالى ليس كمثله شيء وأنه منزه عن التجسيم


«Аллаға ұқсас ешнәрсе жоқ. Ол денеден, қозғалыстан (бір жерден екінші бір жерге ауысу), белгілі бір жерде орын алудан (орнығу) және басқа да жаратылыстарға тән сипаттардан аса Пәк»,-деген[2].

 

Имам Әбу Мансур әл-Мәтуриди (Алла оны рахымына бөлесін) «Тәуилат Әһлус-Сүннә» атты еңбегінде: 

وقوله - عز وجل -: { لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ... } الآية. يستدل بعض أهل التشبيه بأن له مثلا بقوله - تعالى - {لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ } يقولون: لو لم يكن مثل لم يذكر كاف التشبيه؛ حيث قال: { لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ}، لكن نفى مثلية الأشياء عن مثله؛ فيكون فيه إثبات مثل له لا يشبه سائر الأشياء سواه؛ أو كلام نحو هذا.

Алла Тағаланың: «Оған ешнәрсе ұқсамайды...», - аят жолы. Кейбір Антропоморфистер (Алла Тағаланы жаратылыстарға ұқсатушылар): «Оған ешнәрсе ұқсамайды», - аятын – ұқсастық «Кәф» әрпі келгендіктен жаратылысқа ұқсайтындығын дәлел тұтқысы келген. Алайда, Өзінен басқа нәрселердің ұқсастығынан тыйған! Мұнда барлық нәрселерге ұқсамайтын ұқсастықты бекітеді. Осы сияқты сөздер айтылған.

وعندنا: قوله - تعالى - { لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ } أي: ليس مثله شيء، والكاف قد تزاد في الكلام. وقال بعضهم: أي: ليس كهو شيء، والعرب قد تقيم المثل مقام النفس.

Біз болсақ: «Оған ешнәрсе ұқсамайды...», - аятындағы Оған ешнәрсе ұқсас емес, мұндағы «Кәф» әріпі – кейде сөйлемге қосымша болып қосылады. Кейбір ғалымдар: «Ол сияқты ешнәрсе жоқ». Кейде арабтар бір нәрсенің орнына ұқсастық белгісін қойған. Әсілінде: жаратылыстардың реттік сандары болады, барлық саналатын нәрсенің – пішіні (формасы) мен ұқсасы болады.

وأصله: أن الخلق ذو أعداد، وكل ذي عدد له أشكال وأمثال من حيث العدد. والأصل في ذلك: أن الخلق وإن كانوا ذا أمثال وأشكال وأشباه، فليس يشبه بعضهم بعضاً من جميع الوجوه وكل الجهات، ولكن إنما يشبه بعضهم بعضا [لا] من جميع الوجوه، أو بوجه أو بصفة، أو بجهة أو بنفس، ثم صار بعضهم أمثالا لبعض وأشباهاً بتلك الجهة وبذلك الوصف؛ فدل أن الله - تعالى - ليس يشبه الخلق، ولا له مثال منهم بوجه من الوجوه، ولا له شبه منهم، لا ما يرجع إلى النفس، وهو يتعالى عن جميع معاني الخلق وصفاتهم، ودل قوله - تعالى -: {لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ }: أنه شيء؛ لأنه نفى عن نفسه المثلية ولم ينف الشيئية، لكن يقال: شيء لا كالأشياء ينفى عنه شبه الأشياء، والشيء إثبات، وفي الإثبات توحيد، ولو لم يكن شيئاً لكان يقول: ليس هو شيئاً؛ دل أنه ما ذكر. وقوله - سبحانه -: { وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلْبَصِيرُ } ذكر في غير موضع، والله الموفق.

Мұның негізі: Егерде жаратылыстарда – пішіні, ұқсасы және түрлері болады десе, онда олар барлық жағынан және барлық тараптарынан бір-біріне ұқсамайды. Алайда, бір жағынан ұқсас болғанымен, сипаттық, тараптық жағынан ұқсас болмайды. Демек, мұнымен біз Алла Тағаланың жаратылыстарға яки жаратылыстар қалай болса да Оған ұқсамайтындығын анықтаймыз. Сондай-ақ, Алла Тағала барша жаратылыс ұғымы мен сипаттарынан Ұлық, әрі Үстем.   «Оған ешнәрсе ұқсамайды...», - деген аятымен – «Шай» екені айқындалады! Өйткені, Ол Өзінен ұқсастықты тыйып, шайиятты тыйған жоқ-ты. «Алла Тағала «Шай»[3] жаратылған нәрселер тәрізді емес», - делінеді. «Шай» бекітіліп, бекітілуі – Таухидтен болып табылады. Егерде «Шай» болмаған жағдайда, онда: «Ол «Шай» емес», - деп айтылу керек еді![4].

Имам Фахр ад-Дин ар-Рази (Алла оны рахымына бөлесін) «Мафатих әл-Ғаиб Тафсир әл-Кабир» атты еңбегінде «Оған ешнәрсе ұқсамайды» аят жолын былай деп тәпсірлеген:

ثم قال تعالى: { لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلْبَصِيرُ } وهذه الآية فيها مسائل: المسألة الأولى: احتج علماء التوحيد قديماً وحديثاً بهذه الآية في نفي كونه تعالى جسماً مركباً من الأعضاء والأجزاء وحاصلاً في المكان والجهة، وقالوا لو كان جسماً لكان مثلاً لسائر الأجسام، فيلزم حصول الأمثال والأشباه له، وذلك باطل بصريح قوله تعالى: { لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ } ويمكن إيراد هذه الحجة على وجه آخر، فيقال إما أن يكون المراد {لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ } في ماهيات الذات، أو أن يكون المراد ليس كمثله في الصفات شيء، والثاني باطل، لأن العباد يوصفون بكونهم عالمين قادرين، كما أن الله تعالى يوصف بذلك، وكذلك يوصفون بكونهم معلومين مذكورين، مع أن الله تعالى يوصف بذلك، فثبت أن المراد بالمماثلة المساواة في حقيقة الذات، فيكون المعنى أن شيئاً من الذوات لا يساوي الله تعالى في الذاتية، فلو كان الله تعالى جسماً، لكان كونه جسماً ذاتاً لا صفة، فإذا كان سائر الأجسام مساوية له في الجسمية، أعني في كونها متحيزة طويلة عريضة عميقة، فحينئذ  تكون سائر الأجسام مماثلة لذات الله تعالى في كونه ذاتاً، والنص ينفي ذلك فوجب أن لا يكون جسماً.


Мұндағы аят тәпсірінде бірнеше мәселе қамтылған: 

БІРІНШІ МӘСЕЛЕ: 

Бұрынғы және кейінгі «Таухид» ғұламалары: Алланың болмысында – дене, ағзалар мен бөлшектерден құралу, тараптар мен мекенге орналасады дегендерден тыйым салуға дәлел ретінде ұстанған. Егерде дене болса, онда басқа денелер секілді болып, Оның ұқсасы мен формасы болар еді. Мұның барлығы бұрыс екендігі: «Оған ешнәрсе ұқсамайды»,-дегенімен айқын баяндалған. Бұл аятқа басқа қырынан дәлелге алғандар: «Оған ешнәрсе ұқсамайды» ұғымын – «Оның болмысында ешнәрсеге ұқсамайды немесе Оның сипатында ешнәрсеге ұқсамайды», - дегендер де болған. Екіншісі – дұрыс емес. Өйткені Алла тағала Өзін сипаттаған секілді – құлдары да білуші, құдірет-шамасы жететіндігімен өздерін сипаттай алады. Сондай-ақ, Алла Тағала Өзін сипаттағаны секілді – құлдары да танымалдығы мен еске алатындығымен өздерін сипаттай алады. Шынайы болмастағы теңеу мен ұқсастық мағынасы – Алла тағаланың болмысымен ешқандай болмыс теңесе алмайтындығы бекітіледі.  Егерде Алла Тағала дене болса, онда болмысы да заттай дене болып, сипат болмас еді. Егерде барлық денелер Оның дене-бітімінде тең болатын болса, онда олар кеңістікте – ұзын, енді және терең болып, барлық денелер заттай – Алла Тағаланың болмысымен ұқсас болар еді. Мұндағы мәтіннің өзі қайшы келіп, дене болмауы міндет болады.

 

ЕКІНШІ МӘСЕЛЕ:

المسألة الثانية: في ظاهر هذه الآية إشكال، فإنه يقال المقصود منها نفي المثل عن الله تعالى وظاهرها يوجب إثبات المثل لله، فإنه يقتضي نفي المثل عن مثله لا عنه، وذلك يوجب إثبات المثل لله تعالى، وأجاب العلماء عنه بأن قالوا إن العرب تقول مثلك لا يبخل أي أنت لا تبخل فنفوا البخل عن مثله، وهم يريدون نفيه عنه، ويقول الرجل: هذا الكلام لا يقال لمثلي أي لا يقال لي.    

Мұндағы аяттың мағынасы анық емес. Бұл аят Алла Тағаланың ұқсасы жоқ дегенімен, сыртқы мағынасында Алланың ұқсасы бар дегенді бекітіп тұрған тәрізді. Мұнда Өзінен емес, Оған ұқсағаннан тыйып тұр деген. Ғалымдардың жауабы: Арабтар «Сенен асқан сараң жоқ» дегенімен сараңдықтан тыйып тұр. Мұнымен олар оған ұқсас сараңдықты тыйғандарымен олардың мақсаты ондағы сараңдықты тыю. Бір кісі: «Мен сияқтыларға бұлай айтылмайды» дегенде «маған бұлай айтпа» деген мағынасында.

والمراد منه المبالغة فإنه إذا كان ذلك الحكم منتفياً عمن كان مشابهاً بسبب كونه مشابهاً له، فلأن يكون منتفياً عنه كان ذلك أولى، ونظيره قولهم: سلام على المجلس العالي، والمقصود أن سلام الله إذا كان واقعاً على مجلسه وموضعه فلأن يكون واقعاً عليه كان ذلك أولى، فكذا ههنا قوله تعالى: «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْء»  والمعنى ليس كهو شيء على سبيل المبالغة من الوجه الذي ذكرناه، وعلى هذا التقدير فلم يكن هذا اللفظ ساقطاً عديم الأثر، بل كان مفيداً للمبالغة من الوجه الذي ذكرناه،

Мұның мақсаты мағынасын қуаттау. Егерде бұл Өзіне ұқсағаннан тыятын үкім болатын болса, онда бұл Өзін ұқсастықтан тыюдағы ең лайықты үкімі болады. Мұндай үкім барлығында да бар: «Аса жоғары жиналысқа сәлем». Яғни, Алланың сәлемі қандай да бір жиналысқа немесе орынға берілсе, сол сәлемнің иесі Алланың Өзі болуы лайықтырақ. Сондай-ақ осы жерде де жоғарыда атап өткенімізді қуаттау үшін «Оған ұқсас ештеңе жоқ» дегеніміз, Оған ұқсас ештеңенің жоқ екенін білдіреді. Бұл сөздің артық еместігін, керісінше, бұрын атап өткенімізді қуаттау үшін мағына береді.

وزعم جهم بن صفوان أن المقصود من هذه الآية بيان أنه تعالى ليس مسمى باسم الشيء قال لأن كل شيء فإنه يكون مثلاً لمثل نفسه فقول { لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْء } معناه ليس مثل مثله شيء وذلك يقتضي أن لا يكون هو مسمى باسم الشيء، وعندي فيه طريقة أخرى، وهي أن المقصود من ذكر الجمع بين حرفي التشبيه الدليل الدال على كونه منزّهاً عن المثل، وتقريره أن يقال لو كان له مثل لكن هو مثل نفسه، وهذا محال فإثبات المثل له محال، أما بيان أنه لو كان له مثل لكان هو مثل نفسه فالأمر فيه ظاهر، وأما بيان أن هذا محال فلأنه لو كان مثل مثل نفسه لكان مساوياً لمثله في تلك الماهية ومبايناً له في نفسه، وما به المشاركة غير ما به المباينة.

فتكون ذات كل واحد منهما مركباً وكل مركب ممكن، فثبت أنه لو حصل لواجب الوجود مثل لما كان هو في نفسه واجب الوجود، إذا عرفت هذا فقوله ليس مثله مثله شيء إشارة إلى أنه لو صدق عليه أنه مثل مثل نفسه لما كان هو شيئاً بناءً على ما بينا أنه لو حصل لواجب الوجود مثل لما كان واجب الوجود، فهذا ما يحتمله اللفظ.

Жәһм Бин Сафуан бұл аят мағынасы Алла Тағала «Шай» емес екендігін білдіретіндігін айтқан. Өйткені ол: Кез-келген нәрсе өзіне ұқсас болғанға ұқсайды. Алла Тағаланың «Оған ешнәрсе ұқсамайды» аятында – Оның ұқсастығына ешнәрсе ұқсамайды деген. Бұл болса, Оның «Шай» деп аталмауына әкеледі.

Бұған менің көзқарасым бөлек. Мұндағы екі ұқсастық жұрнақтарының  келу себебі – Оның ұқсастық атаулысынан пәктігіне дәлел. Егерде Оның ұқсасы болатын болса, онда Оның Өзіндей болар еді, ал бұлай болу – мүмкін емес-ті. Мұндағы мүмкін емес деп отырғанымыз – егерде Оның ұқсасы – Өзі секілді болатын болса, онда ол екеуі екі бөлек болар еді. Сол сияқты олардың болмысы бір нәрседен құралып, ал құралған нәрсе – мүмкін нәрселерден болып табылады. Ал Оның «Уәжиб әл-Ужуд» бар болуы тиістілігінде – Өзіне ұқсастың болуы – Бар болуының тиістілігіне қайшы келетіндігі бекітіледі. Егерде Оның ұқсасы Өзі секілді екенін білсең, онда Оның ұқсасы Өзі секілді болғандығынан – Ол «Шай» бола алмайды. Бұл тек тілдік тұрғысын ғана.  

 

ҮШІНШІ МӘСЕЛЕ: 

المسألة الثالثة: هذه الآية دالة على نفي المثل وقوله تعالى: { وَلَهُ ٱلْمَثَلُ ٱلأَعْلَىٰ } [الروم: 27] يقتضي إثبات المثل فلا بد من الفرق بينهما، فنقول المثل هو الذي يكون مساوياً للشيء في تمام الماهية والمثل هو الذي يكون مساوياً له في بعض الصفات الخارجة عن الماهية

وإن كان مخالفاً في تمام الماهية. 

«Бұл аят – Оған ұқсас ешнәрсе болмайтындығына дәлел. Алла Тағаланың (Рум сүресі, 27-аят) «Әрі көктер мен жердегі жоғары сипат Оған тән» аятымен ұқсастықты талап еткенімен, дегенмен, екеуінің ара-жігін ажырату керек. Сондықтан да біз ұқсас «әл-Мислу» деп – бір нәрсеге толығымен теңесуі десек, ал ұқсастық «әл-Масалу» деп – бар болған нәрсенің кәміл болмысымен тең болмағанымен, кейбір сипаттарында ғана теңесуі»,-деген [5].  

Имам Мулла Әли әл-Қари әл-Ханафи (Алла оны рахымына бөлесін), (ө.ж. 1014һ./1606м.) «Шарх әл-Фиқһ әл-Акбар» атты еңбегінде:

ليس كمثله شيئ ، أى كذاته وصفاته ، وهو السميع البصير،

فقوله : ليس كمثله شيء - رد على المشبهة، وقوله : وهو السميع البصير - رد على المعطلة.

«Оған ешнәрсе ұқсамайды...», яғни Оның Өзі мен сипаттары және «Ол Алла, әр нәрсені Естуші, толық Білуші» дегенінде – Алла Тағаланың: «Оған ешнәрсе ұқсамайды...», - деген аят жолында Аллаға дене береген “Антропоморфистерді” теріске әрі жоққа шығаратын сөздер, ал мына сөздер болса: «Ол Алла, әр нәрсені Естуші, толық Көруші», “Муаттылдерді” терістеп, жоққа шығарады», - деген[6].

Имам Әкмал ад-Дин әл-Бәбәрти әл-Ханафи (Алла оны рахымына бөлесін) (714-786һ./1314-1384м.) «Ақида әт-Таһауия» еңбегінде: Құрандағы (Шура сүресі, 11): لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ «Оған ешнәрсе ұқсамайды» аят жолын былай деп түсіндірген:

هذا إثبات لكمال ذاته في الأزل بنفي النظير والمماثل ، قال الله تعالى: ليس كمثله شيئ. وهذا محكم في هذا المعنى فيحمل عليه جميع الآيت المتشابهة التي تمسكت بظواهرها المشبهة 

«Бұл Алла Тағаланың бекітілген мәңгілік кемелділігі арқылы ұқсастық пен жанасымды жоққа шығарады.

Алла Тағала: «Оған ешнәрсе ұқсамайды»,-деген. Бұл аяттың мағынасы айқын болған – «Мухкам» үкім аят. Сондай-ақ, осы мухкам аят арқылы мағынасы бұлыңғыр болған – «Муташабиһ» аяттарды түсіндіреді. Ал аяттардың тікелей мағынасын алатындар: Алла Тағаланы жаратылыстарға ұқсататын – Мушаббиһалар, яғни Антропоморфистер», - деген[7].

Саид Бин Абдул-Латиф Фуда[8] «әл-Фарқу әл-Азыйм байна ат-Танзих уә ат-Тәжсим» атты еңбегінде қасиетті Құран Кәрімдегі: «Оған ешнәрсе ұқсамайды...», - аят жолын былай деп түсіндіреді:

قال الله تعالى (ليس كمثله شيء وهو السميع البصير) وهذه الآية من المحكمات التي ترد إليها المتشابهات. قال الإمام البيهقي: «لما أراد الله سبحانه أن ينفي التشبيه على آكد ما يكون من النفي، جمع في قراءتنا بين حروف التشبيه واسم التشبيه حتى يكون النفي مؤكدا على المبالغة». 

«Мүтәшабиһ аяттарды қарастыратын – мухкам  аят», - дей келе, Имам әл-Байһақидің[9] (Алла оны рахымына бөлесін) сөзін баяндайды: «Кемшілік атауынан Пәк Аллаһ Тағала мұндағы аятта Өзін ұқсастықтан тыю мақсатында күшейтпелі шырайда қолданған. Ұқсастық тыйымын нақтылау үшін – біздің оқуымыздағы ұқсастықтың «Кәф» әрпі мен ұқсастық есімдігін күшейтпелі шырайда  біріктірген», - деген.

Имам әл-Байһақи (Алла оны рахымына бөлесін) Әбу Һурайрадан (Алла оған разы болсын) риуаят жеткізеді:

وروى البيهقي بسنده عن أبي هريرة رضي الله عنه، قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: يعني يقول الله عز وجل: «كذبني ابن آدم، ولم ينبغِ له أن يكذبني، وشتمني ابن آدم، ولم ينبغ له أن يشتمني، فأما تكذيبه إياي فقوله لن يعيدني كما بدأني، وليس أول خلقه بأهون عليَّ من إعادته. وأما شتمه إياي فقوله (اتخذ الله ولدا) وأنا الله الأحد الصمد لم ألد ولم أولد، ولم يكن لي كفوا أحد».

وروى البيهقي بسنده عن أبي بن كعب رضي الله تعالى عنه قال:»إن المشركين قالوا: يا محمد انسب لنا ربك،  

Алланың елшісі (Оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтқан:

Алла Тағала: «Адам баласы Маған жалған сөздер тақты. Алайда, оның Маған жалған сөз тағуы орынсыз еді. Адам баласы маған тіл тигізді. Алайда, оның Маған тіл тигізер орны жоқ еді.

Олардың жалғаншылары: «Алла Тағала мені жаратқаны секілді қайта тірілтпейді» - дейді», ал Маған қайта тірілту жаратқандағыдан жеңіл.

Тіл тигізгендері: «Алланың баласы бар», - дейді». Ал Мен Алла Тағаламын, әрі Жалғызбын және Мәңгімін, тумадым да, туылмадым және Маған ешкім тең емес!», - деген[10].

Имам әс-Сәнуси әл-Мәлики (Алла оны рахымына бөлесін), (832-895һ./1428-1490м.):

قال الله تعالى (ليس كمثله شيء وهو السميع البصير) فأول هذه الآية تنزيه وآخرها إثبات ، فصدرها يرد على المجسمة وأضرابهم ، وعجزها يرد على المعطلة ، النافين الجميع الصفات 

«Алла Тағала: «Оған ешнәрсе ұқсамайды. Ол Алла, әр нәрсені естуші, толық Көруші». Аяттың бастапқы сөздері «танзиһ», яғни Алланы кемшіліктен пәктеу болып табылады, ал соңындағысы – сипаттарын бекіту.

Аят жолының бастапқысы «Антропоморфистер – Мужәссималар» және соларға сияқтыларды теріске шығарса, ал соңындағы сөздер  «Муаттылалар» жоққа шығарады. Өйткені «Муаттылалар» – Алла Тағаланың барлық сипаттарын жоққа шығаратындар», - деген[11]. 

Имам Жәләл әд-Дин ас-Суюти (Алла оны рахымына бөлесін), (849-911һ./1445-1505м.) «әл-Иқлил» атты еңбегінде:

قوله تعالى: « لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ». فيه الرد على المشبهة وأنه تعالى ليس بجوهر ولا جسم ولا عرض ولا لون ولا طعم ولا حال في مكان ولا زمان.

«Алла Тағаланың: «Оған ешнәрсе ұқсамайды...». Бұл аят «Мушаббиһаларға» жауап.  Расында, Алла Тағала – субстанция емес, дене емес, акциденция емес, түс емес, дәм емес және ешқандай да уақыт пен мекенде емес», - деген [12].

Қорытынды: Құран Кәрімдегі мүтәшабиһ аяттарды – «Лайса ка-Мислиһи шәй», яғни «Оған ешнәрсе ұқсамайды» аятының аясында қарастыру керек екендігін міндет.

Дәлел: Құранның аяты «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِير»; «Оған ешнәрсе ұқсамайды»; Шура сүресі 11-аят.

Ескерту: Алла Тағаланың сипаттары жөніндегі мүтәшабиһ аяттарға – өз ақылымен ой жүгірту – Құран аятына қарсы келген болып табылады. Сондай-ақ, Алла Тағалаға мекен беріп, сипаттарына – тажсим жасау – «Антропоморфизм» - Мужассималық және Мушаббиһалық ұстаным болып табылады.  Және де Пайғамбар (с.ғ.с) үмбетінің бүкіл Ислам ғұламаларының тәпсірлеріне қайшы келгені болып табылады.

Түйін: Құранда келген Алла Тағаланың сипаттарына қатысты барлық мүтәшабиһ аяттарға - «Оған ешнәрсе ұқсамайды» аятының төңірегінде қарау. 

Серік ТӘЖІБАЕВ


[1] Әбу Абдуллаһ Мұхаммед бин Ахмад әл-Ансари әл-Қуртуби «әл-Жамиғ ли ахкам әл-Құран». «Дар әл-Кутуб әл-Ғилмия». Бейрут-Лубнан. 1993. 8-том. 16-б.
[2] Яхия Бин Шараф Әбу Закария ән-Науауи. «Шарх ән-Науауи ала Муслим». Дар әл-Хайр. 1996-ж. 3/19-бет.
[3]Тілдік мағынасы «нәрсе». Алайда тілдік мағынасы Алланың затына қолданылмайды. Алланы «шай» деп айтамыз басқа нәрселер сияқты емес.
[4] Әбу Мансур Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Махмуд әл-Матуриди. «Тәуиләт Әһли Сунна». – Каир: 1391/1971. 9-том.
[5] Фахруддин ар-Рази. «Мафатих әл-Ғайб Тафсир әл-Кәбир», 27/582-бет.
[6] Мулла Әли әл-Қари әл-Ханафи, «Шарх Фиқһ Әл-Әкбар», 103-б.
[7] Имам Әкмал ад-Дин әл-Бәбәрти әл-Ханафи. «Шарх әл-Ақида ат-Тахауия». 30-б.
[8] Саид Фуда 1967 жылы Палестинадағы Хайфа қаласында дүниеге келіп, Амманға қоныс аударған. Имам Шафиғи мәзһабы, имам әл-Ашғари мектебінің көрнекті өкілі.
[9] Әбу Бәкр Ахмад ибн әл-Хусейн ибн Әли ибн Мұса әл-Хорасани әл-Байһақи  (994/384, Бәйһақ — 1066/458, Нишапур) мухаддис ғалым, фақиһ. Шафиғи мазһабын ұстанған ашғари. «Сунан әл-Кәбир» хадистер жинағының авторы.
[10] Саид Фуда. «әл-Фарақу әл-Азыйм байна ат-Танзих уа ат-Тажсим». 20-21-беттер.
[11] Имам ас-Сануси әл-Мәлики. «Хашия ад-Дусуки ала Умм әл-Барахин». 109-б.
[12] Жәләл әд-Дин ас-Суюти. «Әл-Иқлил фи истинбат ат-Танзил». 1/230-б.

Пікірлер (0)

Тіркелген қолданушылар ғана пікір қалдыра алады. Сайтқа кіру