Таң

Күн

Бесін

Екінті

Ақшам

Құптан

Ислам – ынтымақ діні

28.11.2011 10040 0 пікір

Араб тіліненен аланыған «Ислам» сөзі – «амандық, есендік, мойынсұну, бағыну, берілу» деген мағыналарды білдіреді. Яғни, ислам – амандық пен бейбітшілік діні деген сөз. Әлемді сүйіспеншілікпен жаратқан Ұлы Жаратушының ақырғы пайғамбары жер бетіне мейірімділікті жайып, бейбітшілік орнату үшін жіберілген.

 Құранда бұл турасында:

 وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ


 «Біз сені әлемдерге тек рақым етіп қана жібердік»[1] делінген.

 Құранда бейбітшілік деген мағынаны білдіретін «сәлам» сөзі көптеген аяттарда кездеседі. Өйткені, Құран ең алдымен ынтымақ пен бейбітшілікті насихаттайды.

 

 Адам саналы жаратылыс болғандықтан, оны еріксіз түрде: Бұл дүниеге не үшін келдім? Қайда барамын? Жаратушы бар ма? деген сұрақтар мазаламай қоймайды. Бұл сұрақтардың дұрыс жауабын біз Алла тағаланың пайғамбарлар арқылы жіберген діні арқылы табарымыз хақ. Өмір сүру қағидалары мен заңдылықтарын қамтыған дін бұйрықтар һәм уахи арқылы пайғамбарларға түсіріліп, һәм жазбаша түрде қасиетті кітаптармен де расталып отырды. Ислам ілімі бойынша, діндер негізінен екіге бөлінеді: Алла тарапынан жіберілген діндер (иудаизм, христиан, ислам); ойдан шығарылған діндер (буддизм, индуизм, сихизм т.б.).

 

 Ислам кез келген дін өкіліне құрметпен қарайды. Ешкімді дініне, ұлтына, нәсіліне және жынысына қарап бөлмейді. Адамға адами тұрғыдан баға беріп, Алла алдында ешкім ешкімнен жоғары емес, тек тақуалық пен діндарлықта ғана дәрежелері жоғары бола алады деген сеніммен әрекет етеді. Себебі, Алла тағала Құранда:

 

 يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ


 «Ей, адамзат! Сендерді Біз әуелде бір еркек, бір әйелден, бір ата, бір анадан өрбіттік. Өзара қарым-қатынас жасап, бір-бірлеріңді танысын деп түрлі ұлт пен ұлыстарға бөлдік. Алла тағала алдындағы ең абыройлылырың тақуа болғандарың. Шын мәнінде Алла барлық нәрсені толық білуші, барлығынан толық хабардар»[2], – деп бұйырса, Пайғамбарымыз да былай дейді: «Ей, адамдар! Естеріңде болсын! Раббыларың біреу, ешбір араб араб еместен, араб емес арабтан, ақтың қарадан, қараның ақтан діндарлығынан басқа ешқандай артықшылығы жоқ. Күмәнсіз, Алланың алдында ең мәртебелілерің тақуа болғандарың».


 Тәуелсіздік алғалы руханиятқа шөліркеген еліміздің күн санап имандылыққа бет бұруы көкірекке қуаныш ұялатады. Аллa тағаланың рахымымен, халқымыздың Ислам дінініне деген құлшынысы артып, мешітке келушілер мен намазға жығылушылар санының көбейіп жатқаны да мәлім. Алайда, баз біреулердің үй ішінен үй тігіп, ынтымағы мен бірлігі жарасқан мұсылмандардың арасына ірткі салып жүргені, Ислам атын жамылған діни ағымдардың шолақ белсенділікке салынып, Қасиетті Құран мен хадистерге кайшы ic-әрекеттері арқылы хақ дініміз ислам мен оның асыл құндылықтарына зиянын тигізуде.

 

 Мұсылман кісі өзгелерге тіл тигізіп сауап таппайды, керісінше исламнан алшақтап күнә табады. Олай болса, мұсылманның міндеті – өзара ұрыс-керіс жасап өзгелерді діннен үркіту емес, керісінше, бірлік-ынтымақты дамыту арқылы өз дінін кемшіліксіз түрде жеткізе білу. Сонымен қатар исламда зорлық жоқ. Құран Кәрімде:

 لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ

 

  «Дінде зорлық жоқ»[3], – деп Алла тағала анық түрде баян етті, сондықтан әрбір мұсылман пенде өз дінін бойына сіңірген көркем мінез арқылы насихаттап, қоғамдағы бейбітшілікті орнатуға талпынуы керек.

 

 Кейінгі кездері діндераралық диалог, түсіністікпен қараушылық мәселесі өзекті қоғамдық тақырыпқа айналды. Алайда, бұл түсіністік туралы Құран ғасырлар бұрын мұсылмандарға әмір еткен. Құранда Алла тағала кітап иелерін бірлікке, татулыққа және үн қатысуға шақыруды былайша үйретеді:

 

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلَمَةٍ سَوَاء بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَاباً مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ


 «(Ей, Мұхаммед!) Оларға айт: Ей, кітап иелері! Сендер мен біздің арамыздағы мынандай ортақ сөзге келіңдерші: (яғни) Алла тағаладан басқаға құлшылық етпейік, Оған еш нәрсені ортақ қоспайық. Сондай-ақ Алладан өзгені бір-бірімізге тәңір тұтпайық. Егер олар жүз бұрса: Куә болыңдар, шәксіз біз мұсылман болдық, деңдер» [4].

 

Ислам діні қоғамдағы өзге дін өкілдерімен сыпайлықпен қарым-қатынас жасауымызды бұйырады. Құранда бұл жайында былай дейді:

وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ

 

«Кітап иелерімен ең көркем түрде, сыпайылық пен әдептілік сақтап пікір таласыңдар»[5]. Құранның бұл бұйрығын қалай жүзеге асыру қажеттігін хазірет Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбар өз өмірімен өрнектеп берген болатын. Мысалы, Исламның алғашқы жылдарында христиан римдіктерді, эфиопиялықтарды отқа табынушы парсыларға қарағанда, жақын тұтты. Әһлі кітап саналатын Рим империясы отқа табынушы парсылардан жеңілгенде, көп ұзамай олардың қайта жеңіске жететіндіктері Құранда айтылған-ды. Расында да, «Рум» сүресінде айтылғандай олар жеңіске жетті. Сондай-ақ кітап иелері болған Рим, Мысыр, Хабаш (Эфиопия) патшаларын исламға шақырып хат жолдаса, 623 жылы Мадинада алғашқы мұсылман ата заңы қабылданып, онда Мәдиналық яһудилерге де діни еркіндік беріліп, заңға негізделген әділ қоғам құрылды.

 

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) қоғамның ынтымағы мен бірлігін сақтау жолында үлкен қажыр-қайрат жұмсап, екерше сабырлықпен әрекет етті. Ол Мәдина халқы арасында іріткі салушы мұнафықтарды, бастарында кімдердің жүргенін өте жақсы білетін. Соған қарамастан қоғамның ынтымағы үшін оны ешқашан елге паш етпеген. Паш ету былай тұрсын, олармен мұсылмандар секілді қарым-қатынас жасайтын. Мұнафықтардың көсемі Абдуллаһ ибн Убәй ибн Сәлулдің адам айтқысыз қиянаттарына төзіп, оны жазаламауы бірлік көксеудің айқын дәлелі. Омар (р.а.) қанша рет мұнафықтың көзін құртуға рұқсат сұрағанымен, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) мәселені Аллаға тапсырып, дін исламға, қоғамға зиян тигізуші екі жүзділерді өлтіртпеді. Тіпті мұнафықтардың көсемі Абдуллаһ ибн Убәй ибн Сәлул қайтыс болмай тұрып баласын Пайғамбарға жіберіп, үстіндегі көйлегін (ниеті кебін ету) сұратқанда, Екі дүние сардары, Адамзаттың ардақтысы (с.ғ.с.) көйлегін береді. Міне, осындай ғибратты оқиғаларды Пайғамбарымыз бен одан тәлім алған сахабалардың ғұмыр тарихынан көптеп келтіруге болады.

 

Қоғам ішінде бүлікшілік пен алауыздықты тоқтату – әрбір мұсылманның міндеті. Құран аяттары мен Пайғамбарымыздың хадистері біздерге осыны бұйырады. Қоғамның бірлігі мен ынтымағы үшін жеке мүддеден бас тарта білу иманның кемелдігіне жатады.

 

Әлемдік діндердің ешбірі қоғам тыныштығын бұзуға рұқсат бермейді. Сол секілді ислам дінінің де ең басты ерекшелігі қоғамды басқарушы әміршіге әрбір мұсылманның бағынуын, тыңдауын талап ететіндігінде. Осыған қатысты Құранда:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ

 

«Ей, иман келтіргендер! Аллаға, пайғамбарға және өз араларыңдағы әмір иелеріне бойұсыныңдар»[6],делінсе, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бұл жайында:

مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ اللهَ ، وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ عَصَى اللهَ ، وَمَنْ يُطِعِ الْأَمِيرَ فَقَدْ أَطَاعَنِي ، وَمَنْ يَعْصِ الْأَميرَ فَقَدْ عَصَانِي

 

 «Кім маған бағынса, Аллаға бойұсынған болады. Кім маған қарсы шықса, Аллаға қарсы шыққан болады. Кім әміршіге бағынса, маған бағынғаны. Кім әміршіге қарсы келсе, маған қарсы келгені»,[7] деген.

 

Тағы бір хадисте былай делінген:

مَنْ فَارَقَ الْجَمَاعَةَ، وَخَرَجَ مِنَ الطَّاعَةِ، فَمَاتَ فَمَيْتَتُهُ جَاهِلً


«Кімде кім бағынудан бас тартып, жамағаттан бөлініп кетсе әрі сол кеткен күйінде өлетін болса, онда ол надандық өліммен өлген болып есептеледі»[8].

 Ал қоғамның тыныштығын бұзатын бүлік пен іріткі салушылыққа Алла тағала қатаң түрде тыйым салады. Қасиетті Құранда бұл мәселе жайында мынадай аят келтірілген:

وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ

 «Бүлік шығару адам өлтіруден де ауыр (күнә)»[9].

مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا


«Кім кісі өлтірмеген немесе жер бетінде бұзақылық жасамаған біреуді өлтірсе, сонда шынайы түрде барлық адамды өлтіргенмен және кім оны тірілтсе (өлімнен құтқарса) барлық адамды тірілткенмен тең...»[10]. Міне, көріп отырғанымыздай, Алла тағала мұсылмандарға қоғам ішінде бүлік шығаруларына тыйым сала отырып:

وَلاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا


 «Жер беті дұрысталғаннан кейін бүлікшілік жасамаңдар»[11] деген аятта қайталап ескертеді де, мына бір аятпен қоғам тыныштығын бұзған жанды сүймейтіндігін баяндайды:

 

وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ


«Алла бүлік шығарушыларды сүймейді»[12].

Мешіт жамағаты да қоғамның ажырамас бөлігі екендігін ескеретін болсақ, мешіт жамағаты арасында түрлі жанжал мен араздық тудыру, имамның айтқанын тыңдамай қарсы келу аяттың шеңберіне кіретіндігін ұмытпағанымыз жөн. Себебі, аят қоғам ішіндегі өзге дін иелеріне емес, мұсылман адамдарға бүлік шығармауды бұйырып тұр.

 

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде былай дейді: «Сендерге намаз, ораза және садақадан да артық нәрсе айтайын ба? – деді. Сахабалар: Иә, Расулулла! – десті. Пайғамбарымыз: Жарастыру, татуластыру»[13].


Екінші халифа Омардың тұсында ислам әлемі кеңейіп, көптеген жерлер халифа билігіне қарады. Сол жылдары ұлттар мен ұлыстардың ешбіріне мұсылмандар тарапынан қысым жасалмай, тұрғындар еркін өмір сүре білді. Ислам діні әһлі кітап яғни христиан дін өкілдері көбірек шоғырланған Палестина аймағына тарағаннан кейін, хазірет Омар 637 жылы оның тұрғындарымен былайша келісім шарт жасайды: «Бұл Алланың құлы, мұсылмандардың әміршісі Хаттабұлы Омардың Илиа халқына берген қауіпсіздік қағазы. Олардың жандарына, малдарына, шіркеулеріне, крестеріне, дені саулары мен сырқаттарына және қалған ұлтына амандық берілді. Шіркеулерін ешкім тұрғын үйге айналдырмайды, оларды ешкім бұзбайды, олардың ішкі және сыртқы қор мүліктерінен еш нәрсе кемітілмейді, олардың малдарына ешкім қол сұқпайды. Мұндағылардың дініне зорлық жасалмайды»[14].

 

Міне, осындай бейбітшілікпен қоғамды басқарған ислам әлемінде өзге дін өкілдері мұсылмандардың тілеуін тілейтін сәті де болғандығын тарихтан білеміз. Халифа Омардың тұсында көзі тірісінде жәннатпен сүйіншіленген Әбу Убайда ибн Жаррах Сирияның әкімі болатын. Рим императоры Ираклий Сирияны өзіне қаратып алу мақсатында қалың қолмен аттанады. Бұл кезде Әбу Убайданың қарамағында аз ғана әскері болғандықтан, қаланы жаудан қорғауы мүмкін емес еді. Дереу Шам тұрғындарын жинап алып: «Сіздерден жизия (мұсылман билігін мойындап, өз діні бойынша өмір сүрген кісіден алынатын жан салығы) салығын алдық. Алайда, дәл қазір бізде жауға төтеп беретін күш жоқ. Сіздерді қорғай алмайтындықтан, жизия салығын қайтарып беруді жөн көрдік. Өйткені, бұл жағдайда оның бізде болуы дұрыс емес», – дейді.

 

Жиналған салық иелеріне қайтарылды. Бұл оқиғаға куә болған христиан дін адамдары шіркеулерді лық толтырып, мұсылмандардың жанын аман алып қалуын Жаратқан Иеден жалбарына сұрады. Христиан діндарлары күллі шіркеуді күңірентіп: «Мұсылмандармен бірге бізді де қанқұйлы Ираклийдің жауыздығынан құтқара гөр!»,[15] – деп дұға жасаған екен.

Мәселеге орай, тағы да тарихтан мысал келтіріп өтейік. Әли (р.а.) қайтыс болғанда (661 ж.) куфалықтар оның үлкен ұлы Хасанды халифа етіп сайлайды. Әли (р.а.) оңтүстік аймақта халифа болып тұрғанда, солтүстік яғни Сирия аймағында Мұғауия (р.а.) өз халифалығын жариялап, бір мезетте ислам әлемін екі халифа басқарған еді. Хасанды халифа етіп тағайындаған соң, ислам әлеміндегі саяси жанжал қайта жанданып, екі халифа арасында соғыс өрті шығу қаупі туындайды. Сол кезде Хасан небәрі 6 ай ғана халифа болса да, ислам әлемінің тыныштығы, қоғамның бірлігі мен ынтымағы үшін халифалықтан бас тартып, Муғауияға биліктің тізгінін ұстатады. Өйткені, қаншама бейкүнә жандардың опат болуы бек мүмкін еді. Сол себепті Хасан қоғамның ынтымағын жеке бастың пайдасынан жоғары қойды.

 

692 жылы Ирактың әкімі залым Хажжаж ибн Юсуф әс-Сақафи Мекке қаласын соқыр саясаттың нәтижесінде қанды қырғынмен басып алады. Қаншама жазықсыз адамды өлтіреді. Меккені басып алған соң, намаз оқыту үшін өзі имам болып халықтың алдына шығады. Халықтың арасында Меккеде Пайғамбардың (с.ғ.с.) көзін көрген, тәлімін алған қаншама ардақты сахабалар соның ішінде Абдуллаһ ибн Омар (р.а.) да бар еді. Халық залым Хажжаждың артында намазға тұрып-тұрмау мәселесінде Абдуллаһ ибн Омарға қарайды. Абдуллаһ ибн Омар еш қысылмастан залым Хажжаждың артында тұрып намаз оқиды. Өзгелер де намазға тұрады. Намаздан кейін одан неліктен мұндай қаныпезер адамның артында намазға тұрғанын сұрағанда: “Егер мен оның артында намазға тұрмағанда, тағы да қаншама адамның қаны төгілетін еді”, – деп жауап береді. Олай болса, құрметті бауырлар, біздер де қоғамның, мұсылман қауымының ынтымағы мен бірлігі үшін мешітке келгенде тәртіп сақтап, бір бағытта жүруіміз керек. Сахабалар мұсылманның бірлігі үшін көп нәрсені тәрк етуге мәжбүр болғандай біздер де бірлігімізді бұзбау үшін өзімізше дұрыс деп тапқан кейбір фиқһи мәселеде сіресіп қатып қалмай, еліміздің ынтымағы үшін бір мәзһабпен жүрейік. Сонда ғана біздер өркендейміз.

 

Ислам қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты сақтау үшін мына негізгі қағидаларды талап етеді:

1. Өзгенің құқығына қол сұқпау: Ислам дінін қабылдаған, Құраннан нәр алған әрбір мұсылман өзгенің ақысын жемей, ала жібін аттамай, өзге мұсылман бауырына зиянын тигізбеу керек. Бұл жайында Пайғамбарымыз былай дейді:

اَلْمُسْلِمُ أّخُو الْمُسْلِمِ ، لاَ يَظْلِمُهُ وَلاَ يُسْلِمُهُ ، وَمَنْ كَانَ فِي حَاجَةِ أَخِيهِ كَانَ اللهُ فِي حَاجَتِهِ


«Мұсылман мұсылманның бауыры. Ол бауырына қиянат жасамайды және оны залымдарға тастамайды. Кім бауырының мұқтаждығын өтесе, Алла да оның мұқтаждығын өтейді»[16].

2. Әділ қарым-қатынас жасау: адам өмірінің бір қалыпты болуы үшін барлығына бірдей әділ болу керек. Қоғам тыныштығы үшін де бұл басты талап. Сонымен қатар өзгелермен қарым-қатынасты дұрыстау керек. Құранда бұл жайында былай дейді:

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِيتَاء ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ


«Анығында, Алла адамдарды әділ болуға, жақсылық жасауға, ағайынға қарайласуға бұйырады. Арсыздықтан, тоңмойындықтан, азғындықтан тыяды»[17]


3. Көркем мінезділік: Ислам көркем мінез-құлықтан тұрады. Бұны да Құран ахлағы дейміз. Пенденің иман тұрғысынан кәмілдігі мен әлемнің тыныштығы жақсы мінез-құлықпен жүзеге асады. Алла тағала мұсылмандарға барлық жақсы амалды жасауды бұйырып, жаман іс-әрекет пен қылықтан аулақ тұруды әмір етті.

 

4. Сенім еркіндігі: Ислам жеңіл дін әрі ешкімді діни сенімі үшін бұл дүниеде айыптамайды. Дінде зорлық жоқ. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде:

يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَلاَ تُنَفِّرُوا

«Жеңілдетіңдер – қиындатпаңдар, сүйіншілеңдер – қорқытпаңдар!»,[18] деген.

 

5. Мейірімділік пен кешірімділік: Ислам әрбір пендеге мейірімді және кешірмді болуды бұйырады. Аятта былай дейді:

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ


«Кешірім жолын ұстан, дұрыстыққа бұйыр, надандардан аулақ бол»[19].

Құрметті бауырлар! Ислам бізден үй ішінен үй тігіуді немесе түрлі ағымға бөлініп, кейбір діни-саяси топтың қолшоқпары болып, бүлік шығаруды емес, керісінше қоғамдағы ынтымақ пен бірлікті ұстануды бұйырады. Сол себепті Алланың біздерге нәсіп еткен тыныштығын сақтайық. Сөзімізді Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) мына бір хадисімен аяқтайық: «Сендерге бірге болуларыңды өсиет етемін. Бөлініп шығудан өте қатты сақ болыңдар. Себебі, шайтан жеке дара өмір сүрген кісіге жақын болады. Бірге болған екі адамнан алыс тұрады. Кімде кім жәннаттің дәл ортасында өмір сүргісі келсе, көпшілікпен бірге болуға мән берсін»[20].

 

Смайыл Сейтбеков

ҚМДБ-ның Оқу-ағарту бөлімінің меңгерушісі

 



[1] «Әнбия» сүресі, 107-аят.

[2] «Хужурат» сүресі, 13-аят.

[3] «Бақара» сүресі, 256-аят.

[4] «Әли Имран» сүресі, 64-аят.

[5] «Анкабут» сүресі, 46-аят.

[6] «Ниса» сүресі, 59-аят.

[7] Муслим, риуаяты.

[8] Муслим, риуаяты.

[9] «Бақара» сүресі, 217-аят.

[10] «Мәйдә» сүресі, 32-аят.

[11] «Ағраф» сүресі, 56-аят.

[12] «Мәйдә» сүресі, 64аят

[13] Тирмизи, Қиямет, 56.

[14] Жолдасов Абдулла, Әділетті төрт халифа, Шымкент, 72-73 бет.

[15] Саңлақ сахабалар, 129-бет.

[16] Бухари риуаяты.

[17] «Нахыл» сүресі, 90-аят.

[18] Сунән Әби Дәуд,

[19] «Ағраф» 199-аят.

[20] Тирмизи, Фитән. 7.

Пікірлер (0)

Тіркелген қолданушылар ғана пікір қалдыра алады. Сайтқа кіру