Айша КЕҢЕСБАЙ, дінтанушы-журналист, Нұр-Мүбарак университетінің баспасөз хатшысы

Биыл «Жусан» операциясымен Сириядағы ДАИШ ұйымының (Ирак және Шамдағы ислам мемлекеті – ИШИМ немесе ИСИМ)  аймағында болған  жерлестерді Қазақстанның  арнайы қызметі  бірнеше  кезеңмен елге жеткізгені белгілі.  Барлығы 516 адам, олардың 357-і балалар. ДАИШ тобының қол астында әлем бойынша 86 елдің адамдары болса,  сол елдер өз азаматтарынан бас тартып, тіпті кей мемлекеттер азаматтықтан шығарып тастап жатқанда қазақ елінің «Отанын тәрк етушілерді» арнайы жобамен елге қайтарып, басынан сипап, бауырына басуын әркім әрқалай бағалауда. Өз отандастарымызды айтпағанда бүкіл мұсылман елдері қазақстандық биліктің  қайырымдылығына «қайран» қалып жатыр. Осы ретте, елден жырақтап, жат жұртқа «жұмақ» іздеп кеткендер кім? Ондай қадамға баруларына не түрткі болды? деген заңды сауалдар туындайды.

Қоғамда діни алауыздық орын алмауы үшін «Қазақстан Республикасының діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018-2022 жылға арналған мемлекеттік бағдарламасы» қабылданғаны белгілі. Осы бағдарлама аясында Республикамызда ақпараттық-түсіндіру тобы мемлекетте діни экстремизмді болдырмауға және халықтың діни сауаттылығын арттыру мақсатында халықпен жұмыс жасап жатыр. Алматы қаласы Қоғамдық даму басқармасының «Мониторинг және талдау» орталығының ақпараттық-түсіндіру тобының мүшесі ретінде халықпен жұмыс жасау барысында байқағаным, соңғы 2-3 жылда деструктивті діни ағымдардың жетегіне кеткен азаматтарымыздың саны азайған. Демек, Қазақстанның діни саласындағы мемлекеттік саясаты басқа елдерге үлгі болатын нәтиже көрсетіп отыр. Тіпті әлем елдері бүгінде қазақ елінің ДАИШ-тың қол астында болғандарға рахымшылдықпен қарап, Абайдың тілімен айтқанда «Адасқанның алды жөн, арты соқпақ» деп, арнайы «Жусан» операциясымен адасқан тағдырларды туған елмен табыстырған қадамына таңғалғандары да рас.

Осы орайда «Жусанмен» елге оралғандарды әңгімеге тарту мүмкіндігіне ие болған дінтанушы-журналист ретінде бірнеше оқиғалармен бөліскенді жөн көрдім.  Себебі, Сириядағы соғысты алқапқа арнайы аттанғандармен қатар аңдамай адасып барғандар да, тағдырдың сүрлеуімен тап болғандар да бар. Енді сондай бірнеше жағдайларға қысқаша шолу жасайық.

Мен тілдескен бір топ әйелдің біреуі дүнген, қалғаны қазақ ұлтының өкілдері болды. Арасында жоғары білімділері, елімізде беделді университеттердің түлектері, сондай-ақ үй шаруасындағы да әйелдер бар.

Топтағы ең ересегінің оқиғасынан бастайтын болсақ... Еліміздегі ордалы университетте маманданған, бірақ кейінгі уақытта төрт баласының тәрбиесімен үйінде отырған орта жастағы келіншектің күйеуі құзырлы орындарда қызмет етіпті. Ислам дінін 2002 жылдары күйеуі үйретіп, отбасында Дарын Мубаровтың уағыздарын тыңдап, Мухаммад Абдул-Уахабтың кітаптарын оқи бастаған.

Ал басқа бір кейіпкер келіншек отбасымен бірге Сирияда өткізген 6 жылын – «тозақ», босқа кеткен жарты ғұмырым деп жылаумен болды. Іргелі институтта есепші мамандығын меңгерген келіншекті күйеуінің теріс әдеттедерден (ішімдік, темекі, т.б.) аулақтығы қызықтырып, оның әрбір сөзіне илануға себеп болған екен. «Отбасымда әкем анамызды жиі сабайтын. Аптасына 2-3 рет айқай-шу, ұрыс-керіс, кейін ақыры ата-анам ажырасты. Бірақ анам ешкімге тұрмысқа шықпады. Күйеуімнің ішпейтіндігі, бала кезімде көріп өскен ұрыс-керістің бізде болмауы, мұндай жаман әдеттерден аулақ болуы қатты әсер етті. Осы әдетіне жылынып, өлердей сендім» дейді келіншек.

Олардың Сирияға сергелдеңі «түнгі телефон қоңырауларынан» басталған.

Келесі кейіпкеріміз отбасымен намаз оқитын, дәстүрді дәріптеген қарапайым отбасында-ақ өскен екен. Тұрмыстық жағдайлары төмен болғандықтан ата-анасына жәрдем болсын деп небәрі 16 жасында Алматыдағы халал дәмханалардың бірінде жұмыс істейді. Сол кезде оған 1991 жылғы оралдық жігіт сөз салып, ата-анасының рұқсатымен, қазақы дәстүрмен ұзатылып, тұрмысқа шығады. Жас отбасы Алматыда 3-4 айдай бірге тұрып, күйеуі «сақалмен мені бұл жақта ешқандай жұмыс алмады» деп шетел асып кетеді. Белгілі спорт түрінен халықаралық турнирлерге қатысқан, шетелдерге жиі шыққан күйеуіне ешкімнің күмәні де болмайды. Араға 2-3 ай салып Стамбулдан телефон шалған күйеуі жақсы жұмыс тапқанын айтып, келіншегін жанына шақырады. Оған қыздың ата-анасы ұзақ уақыт келіспегенімен, «әйеліме өзім қамқормын» деген күйеу баласының сөзіне сеніп, 17-ге толар-толмас қыздарын әуежай арқылы Түркияға шығарып салады. Ана жүрегі сезгендей-ақ, сол жерде бейтаныс болса да қаны қазақ қой деп әркімге бір қызын қарайлай жүруді тапсырып әлек болған екен.

Стамбулда қаракөз келіншекті бөгде азамат күтіп алып, күйеуі орналасқан пәтерге апарады. Ол жерде 1 аптадай аялдағанда «Сені керемет бір жерге апарамын» деген күйеуінің сөзіне иланған кейіпкеріміз іштей «Күйеуім маған тосын сый жасағысы келіп тұр-ау, қандай тамаша жерге апарады екен?» деп тағатсыздана күткенін де жасырмады. Алайда автобусқа отырып, Сирия шекарасынан өткенде ғана жағдайды түсінеді. Сонда да 1991 жылғы оралдық жігіт келіншегіне «Уайымдама, барлығы жақсы болады, өзім асықпай түсіндіремін» деп иландырады. Алайда, шекарадан өткеннен кейін ерлер мен әйелдерді бөлек-бөлек алып кетеді. Содан 3-4 ай жат елде, күйеуінің жолын тосып, бойына біткен шаранасын да «түсік» тастап, жапанда жалғыз күн кешеді. Кейін «әне, келемін» деген күйеуінің Ирак асып, сонда  мерт болғаны жайлы хабар жетеді. Содан бірақ уақыт өткеннен соң аз-кем арабша білім алған ақтөбелік жігітпен некелеседі. Елге оралу үшін  барлық амалды қарастырып, «үнімізді өшіріп», тыныш жүрдік деген 22 жастағы келіншектің бүгінде екі қызы бар, тағы айы-күні жетіп отыр.

Сириядағы 5 жыл қырғынның салдарынан, жарылыстардан басы жиі ауыратынын, есте сақтау қабілетінің нашарлағанын айтты.

«Біздің халық ислам дінін осыдан 13 ғасыр бұрын қабылдап, иман еткен. Кешегі кеңестік кезеңде де діннен қанша аластатуға әрекет етсе де өздерін мұсылманбыз деп өткен. Сондықтан «Исламды қабылдадым» деп өмір бойы өзге дінде немесе дінсіздің күйін кешкендей сөз саптауларыңның өзі өрескел қателік, діни сауатсыздық. «Ислам халифатына» «хижра» жасап қақпанға түскен азаматтарынан әлем елдері бас тартып жатқанда біздің елдің өз азаматтарын тастамай елге алып келуінің өзінде Қазақ халқының тектілігі, кең пейілдігі, жоғары адамгершілігі, имандылығы жатыр. Халқымыздың қанына сіңіп, дәстүріне айналған осынау ұлы қасиеттерінен жеріп, ата-ананы алдап, ағайыннан қашып жат жерден «жұмақ» іздеу ата  дініміздің әдебіне жатпасы хақ» деген сөзімізді тыңдаған келіншектер келіскендей сыңай танытты. Осындайда «тарихыңды құрметте, дәстүрлі жолдан адаспа» деген сөз қайта-қайта көкейге келе берді.