Tań

Kún

Besіn

Ekіntі

Aqsham

Quptan

Qazіr

19 March 2024

9 Ramazan 1445 Хижра

  DINI MEREKELER

Бейімбет Майлин: Терең де байсалды сынға зəруміз

Әбу Назар 15.11.2019 5938 0 пікір
Бейімбет Майлин: Терең де байсалды сынға зəруміз

Бүгін, 15 қараша қазақтың қайраткер ұлы, заманының заңғар жазушысы Бейімбет Майлиннің туғанына 125 жыл толды. Осы орайда Биағаң айтқан бірқатар маңызды сөздерді жинап-теріп ұсынып отырмыз.

Kөpші елімізде «Арғынбай қажы» дейтіннің медресесі болатын. Біздің ауылдан да бірен-саран адамдар сол медіреседе оқып жүретін. Солардың демдеуімен медресеге кірдім. Ауыл медресесі ғой, ішерлік тамақ болса, басқа қаржыға ділгерленбеуге болады екен. Сол медреседе eкі жыл оқыдым. Бұрынғыдан гөpі өлеңге кеңірек таныстым. Көмектің өлеңінен басқа да өлендер бар екенін білдім. Абай өлеңдері, Ахметің «Қырық мысалы» қолға түcті. Осы жылдары «Айқап» журналы шығып тарады. «Айқапты» құмартып оқитын болдым. «Айқапта» басылған өлеңдерді еліктеп жазатын болдым. Бірсыпыра өлең жазып «Айқап» басқармасына жіберсем де, «басылмайды» деген жауап алдым. Сосын «Айқапқа» өлең жазуды доғардым.

***

Біp жылы қаңғалаңдап «Ғалия» медресесіне барып іліккенмін ғой. Төрт ай оқып, ауырып шығып кеткенмін. Аздап татар əдебиетіне танысқанмын. Əңгіме, өлеңдерін қолға түcіpіп, оқып жүретінмін. Соған еліктеп əңгіме жазу, пьеса жазуға əурелендім. 18-19 жылдардан бастап ұсақ əнгімелер жазатын болдым. Сол кездері жазған əңгімелерімнің біpі «Шұғаның белгісі» еді. Бастап жазғанымда ұзақ еді, 22 жылы «Қызыл Қазақстан» журналына басарда өңдеп, бірсыпыра қысқартып тастадым.

***

Əдебиеттегі керекті жанрдың біpі қара сөз болса, сол бізде кешеулеп өpіc ала алмай келді. Оңай өлең жазып əдеттенгендерге қара сөз жазу ауыр көрінді. Біpaқ оқушылардың тілегі күннен күнге өcіп, көркем шығарманы керексінді. Оқушыларымыздың бұл тілегін елемеу бізге үлкен күнə еді. Мен қара сөзге айналдым. Сонда осы олқылыққа түгел тығын болдым деп мақтанатын кісің мен емес, менікі – шығармамның түрін біp өңкей соған қарай аударып көру еді. Аудардым да. Жаман болсын, жақсы болсын сол 30-жылдан бepі қара сөзбен едəуір нəрсе жазып тастаған сияқтымын. Бұдан былай да қолымнан келгенше, күшті осы қара сөзге салсам ба деймін. Өлеңнен гөрі іcтелуі ауыр болғанмен, икемім осыған ауды.

***

Менің бұл күнге шейін жазған тақырыбым — ауыл туралы ғана болып келді. Өндіріс өмірін суреттеуге мен əлі күнге шейін кіpіce алғаным жоқ. Өйткені — əлі күнге өндіріс өмірімен таныстығым жоқ. Жазуымдағы басты кемшілігімнің біpі осы деп білемін. Ендігі біp тілегім – осы кемшілігімді жоюға күш салу...

***

Тіл ұстарту мəселесіне енжар қарау – біздің басты мініміз. Сөз саралауда қанша талпыныс болғанмен, кедір-бұдырлық, дөпбаспаушылық, əлі де жеткілікті. «Қырманда» повесін күнделікті ішінapa түзетулерін былай қойғанда, қаламды батыра қайтадан бес-алты рет қарап шығып, жөндедім, өзгерттім.

***

Жақсы көрсең – жер-көкке сыйғызбай мақтайсың; жек көрсең – жер-жебіріне жетіп даттайсың. Терең де байсалды сынға зəруміз. Ол бізгe өте қат. Біз оған сусап отырмыз.

***

Қазақ баласы «қазақ тілін білмейді» деп айтудың өзі де ерсі. Тілі шыққаннан бастап қай қазақ баласына орысша сөйлетіп үйретіпті дейсіз. «Əже» деп айтпа, «мама» деп айт» деп баласын ұратын «сыпайы» бəйбішелер, бірен-саран хан, төре тұқымдарында болмаса, қара қазақтың ішінде бұрын болмаған. Олай болса, осы күнгі жүрген «азамат», «азаматшалардың» бəрі де жасында ел ішінде өскендер, қазақ тілін судай сіміріп үйренгендер. Ендеше, олардың бəрі де қазақша білуі керек қой.

***

Қазақстанда кеңес үкіметі бастап құрылған жылдары Байтұрсынұлы большевик партиясына кіpіп, облыстық комитет атынан «қазақ туысынан коммунист, қазақта мал ортақ, жан ортақ, қонақасы ортақ» деп жазды. Ізденіп ойға түскен жастардың бұ да басын қатыратын, адастыратын жұмыстың біpі еді. Шынын айту керек, адастық қой...

***

«Балалар әдебиеті неге жоқ? Балаларды ескеретін күндерің бар ма?»

Бұл – қазақ жазушыларын қызартатын сұрау. Балалар әдебиетіне атсалыса алмай жүргеніміз рас. Әр жазушының өзінше сылтауы болуға мүмкін. Сәкен өкпелейді: «Қалада тұрған қазақтардың балалары бір ауыз қазақша білмейді, кітапты кімге жазамыз», – деп. Осы пікірге қосыла алмаймын.

Жақсы, қызықты кітап жазылса, өндірістегі жұмысшылардың, қырдағы колхозшылардың балалары түгін түсірмей оқығалы отыр. Қаладағы Шайқының қызы қазақша білмейді деп өкпелеп, балалар әдебиетін ақсатуымыз тым оғат, Сәкен!

Алдымен бастап сен қозғал, балалар әдебиетін байытайық.

***

Қазір күз болды. Октябрь, ноябрь іші жаз боп өтетін жер бар. Сол елдің бозбалалары осы күні ауыл қыдырумен жүреді. Орыс бозбалаларын алсаң, осы күні жер жыртып, қара бидай себумен әуре. Күз сепкен қара бидай ендігі жыл жазғы егіннен 20 күн, бір ай бұрын піседі. Ұны жоқ қазақтар оны да сатып алып, ұн қылады. Бірақ өздері себуге мойындары жар бермейді, көзге көрініп тұрған оңай олжа емес. «Ертеңгіні есек қайғырады» деп қазіргі сағатын ғана ескереді.

***

Бұрын қазақ тілді елемейтіндер, қазақ тілімен сөйлеуді ар көретіндер, осы күні тілі жаңа шығып келе жатқан баладай, балдыр-бұлдыр сөйлейтін болып жүр. «Так сказать», «ызыначитті» түйдектеп соғып, өзінше қазақтың алты ай мінсе арымайтын төл сөзіне ие болдым деп жүр.

«Ғыйбадатты тіліңмен емес, көңліңмен істе!» деп баяғыда молдалар өсиетін айтатын. Сол айтқандай, біз олардың тілінің бұдырын жаба тоқып, ниетіне риза боламыз.

Pіkіrler (0)

Тіркелген қолданушылар ғана пікір қалдыра алады. Сайтқа кіру