Ислам діні  — Алла тағаланың адамзатқа жіберген ең соңғы діні, Құран ең соңғы кітабы, Мұхаммед ﷺ  ең соңғы пайғамбары.  Осыдан он төрт ғасыр бұрын Құран нұрынан нәр алған алғашқы мұсылмандар дереу надандық шекпенінен айрылып, ғылым білімге жаппай ден қойды. Мұсылман табаны тиген жер сол мезетте тыныштық ордасына, ғылым-білім мекеніне айналды. Әлбетте бұл шынайы исламның көрінісі, шынайы мұсылмандардың бойынан байқалатын сипат. Алайда уақыт өте исламның алтын ғасыры артқа қалып, мұсылмандар арасын алауыздық тұманы жайлады.

Көптеген ислам мемлекеттерінде сауатсыздық, тұрақсыздық, билік құрды. Әсіресе 21-ғасыр мұсылмандарының еншісіне түскен ауыртпалық ерекше. Батыстың ғылымын, жоғарғы технологиясын меңгерген кейбір жастар батыстың қазіргі руханилықтан жұрдай мәдениетін де бойларына сіңіріп келеді. Әлбетте бұл дерттің басты себебі – исламның басты құндылықтарын дұрыс түсіне алмауымызда жатыр. Негізінде мұсылманның бойында табылуға тиіс сипаттар мыналар:   

- Дұрыс сенімде болу. Яғни бір Аллаға сену.Иман негіздерін толық мойындау. Аллаға серік қоспау секілді дұрыс сенімде болу мұсылманның басты шарттарының бірі. Осы тұста дана халқымыз «Құдайдан қорықпағаннан қорық» деп тектен тегін айтпаса керек.

Ал бір Аллаға серік қосу – Алла кешірмейтін ең үлкен күнә. Жаратушы жалғыз Аллаға тән сипаттарды Одан басқаға таңу, басқаны құдай деп сену. Мәселен Алладан емес өзгеден тікелей перзент сұрау, ауруына шипа дәмету, ісіне береке тілеу және т.б.[1] Құран Кәрімде бұл істің үлкен күнә екенін Лұқман хакімнің  баласына айтқан насихатын мысалға келтіріп былай деп ескерткен:

وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ

«Сонда Лұқман өзінің ұлына уағыздап: «О, ұлым! Аллаға серік қоспа! Расында, серік қосу өте үлкен күнә»[2], – деді.

Жаратушы Алла шексіз рахым иесі дегенмен, Өзінен басқаға жалбарынып, одан қажетін сұрап, табынуды ешқашан да кешірмейді. Ол жайында Құранда:

 إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاءُ وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِيداً

Және бір аятта:

﴿وَلاَ تَدْعُ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَنفَعُكَ وَلاَ يَضُرُّكَ فَإِن فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذاً مِّنَ الظَّالِمِينَ﴾

        - Имандылық, тақуалық. Тақуалық - адамның діни, адамгершілік, әдептілік парыздары мен міндеттеріне адалдығын сипаттайтын имандылық қасиеті.Әбу Хурайра (р.а) жеткен хадисте:

 سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ أَكْثَرِ مَا يُدْخِلُ النَّاسَ الْجَنَّةَ فَقَالَ تَقْوَى اللَّهِ وَحُسْنُ الْخُلُقِ

Пайғамбарымыздан ﷺ көбірек жәннатқа кіргізетін амал жайында сұралғанда, «Тақуалық және көркем мінез»[5], - деп жауап берді. Көркем сөйлеу, адамдармен жақсы қарым - қатынаста болу, адамдарға сабырлы болып оларға жәрдем беру сияқты ұнамды болған мінез - құлықтардың Исламда үлкен орны бар.
Құран Кәрімде «Міне осы кітапта күдік жоқ, тақуалар үшін тура жол көрсетуші», - деген. [1]

Алла Тағала тақуалар жайлы Құран Кәрімде былай дейді:

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلا تَمُوتُنَّ إِلا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ

إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ  إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ

Сондай-ақ, Әбу Умәмә (Аллаоған разы болсын): «Мен Алла елшісінің ﷺ қоштасу қажылығында хұтпа айтып тұрып: «Алладан қорқыңдар, бес уақыт намаздарыңды толық орындаңдар, (Рамазан) айларыңда ораза ұстаңдар, малдарыңның зекетін өтеңдер, басшыларыңа бағыныңдар, Раббыларыңның Жәннатына кірерсіңдер», — дегенін естідім», — дейді.[8]

Тақуалықтың сипаттарының бірі – басқа бір мұсылманға тілімен, қолымен зиян келтірмеу. Пайғамбарымыз ﷺ хадисінде:

الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ

«Мұсылман басқа бір мұсылманға, тілімен, қолымен зиян келтірмеген»[9].деген.

- Екіжүзділіктен қашық болу, жүрек тазалығы. Әрбір мұсылман ада болуы тиіс сиапаттардың бірі екіжүзділік, жүрек ластығы. Пайғамбарымыз ﷺ:

إِنَّ الله لا يَنْظُرُ إِلى أَجْسامِكْم، وَلا إِلى صُوَرِكُمْ، وَلَكِنْ يَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِكُمْ

«Шын мәнінде Алла сендердің дене бітімдеріңе және келбеттеріңе қарамайды, алайда сендердің жүректеріңе және амалдарыңа қарайды»[10],– деді. Жүрегі жақсы ниетке тола адам ешкімге жаманшылық ойламайды, күндемейді,қызғанбайды,жаманшылық жасамайды,тіліне ие боп жүреді, біреудің байлығын көріп ауырмайды,кедейді көріп асып-таспайды, көмек сұраған кісіге қолынан келгенше көмектеседі.

       - Білімді игеру, парасаттылық. Қазіргі заман мұсылмандарының ең әлсіз тұсы білімсіздік, ғылым үйренуге деген құлшыныстың жоқтығы. Ғылым-білімнен алыс болуымыздың айқын мысалы – киген киіміміз, мінген көлігіміз, тұрмыстық мақсаттағы қолданыстағы заттарымызды өзіміздің өндіре алмағандымыз, дайынға құмар болуымыз соны ойластырып, пікір қылып, талпынбауымыз. Пайғамбарымыздың ﷺ хадисінде: «Ғылымды Қытайдан болсын талап ет» деу арқылы ілім ізденуде мұсылманның талапты екенін меңзейді.

Ілім алудың үкіміне келетін болсақ, ол барша мұсылманға парыз.

 Пайғамбарымыз ﷺ хадис шәрифінде:

طَلَبُ العِلْمِ فَرِيْضَةٌ عَلَىْ كُلِّ مُسْلِمٍ

 «Білімді талап ету әрбір мұсылманға парыз»[11], деген.

Заманымыздағы ілімсіздіктің айқын көрінісі — діни ілімсіздік. Соның салдарынан көптеген жастарымыз әртүрлі жат ағымдардың жетегінде кетуде.

- Ысырапқа жол бермеу және сараңдықтан алыс болу. Мұсылман баласы үнемшіл, қолында барына қанағат етіп, ысырапқа жол бермеуі қажет. Өйткені, Алла Тағала ысырап жасаған адамдарды жақсы көрмейді. Алла тағала:

وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ 

– деп, берілген нығыметті қалауымызша тұтынуымызды, ысырап жасамауымызды ескертсе, пайғамбарымыз  ﷺ өз хадистерінде:  «Жеңдер, ішіңдер, садақа беріңдер және киініңдер, бірақ ысырапшылдық пен дандайсуға жол бермеңдер[13] – дейді.

Ысырап ету мал-дүниені керек емес нәрсеге онды-солды шашу. Харам нәрсеге жұмсау, құмар ойыны, арақ-шарап, мақтаныш үшін берілген дүние. Сонымен қатар үнемшіл боламын деп сараңдыққа да бой алдырмау. Яғни, мұсылман адам ысырапқа жол бермей,сарандықтан алыс, жомарттыққа жақын болуы қажет.

 - Отансүйгіштік.   «Отанды сүю – иманнан», – деген қанатты сөз бар. Отанға деген ыстық сезім, ықылас – жалпы адамзаттық адамгершілік қасиет, адамдар арасында қалыптасқан табиғи сипат.Отаншылдық, патриотизм – асыл дініміздің ұстанымымен тығыз ұштасып жатқан ұғымдар.

Пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺ:

عَيْنانِ لَا تَمَسّهُمَا النَّارُ عَيْنٌ بَكَتْ مِنْ خَشِيَةِ اللهِ وَ عَيْنٌ بَاتَتْ تَحْرُسُ فِي سَبِيلِ اللهِ     

«Екі көз ақыретте тозаққа күймейді: біріншісі, күнәсына өкініш білдіріп, оңашада егіліп жылаған көз, екіншісі, Отанды қорғап, шекара күзеткен көз»[14], деген.

Біздің сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺ жер бетіндегі ең қасиетті мекен Мекке қаласында жарық дүниеге келді. Балалық шағы Меккенің топырағында өтті. Ғаламның Раббысы Алладан пайғамбарлық жауапкершілігі жүктелген күннен бастап, Алла Елшісіне дұшпандықтың қатары артты. Яғни, екі дүние сардары Мұхаммед ﷺ Меккедегі мүшріктерден көп қиындық көріп, исламның ертеңі үшін Мәдинаға қоныс аударды. Мекке шаһарынан қасиетті Мәдинаға қоныс аударуға шыққан кезінде ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺ «Хазрауа»деген жерге жеткенде түйесін тоқтатып, кіндік қаны тамған Меккеге жабырқау көңілмен ұзақ қарап: «Сен мен үшін сондай қымбатсың, сүйіктісің. Егер де тұрғындарың сенен шығармағанда сенен басқа жерде тұрақтамас едім»[15], – деп, өзінің туған жеріне деген сүйіспеншілігін білдірген. Олай болса әрбір жан туған жер үшін қызмет етуге жан-жақты дайын болуы керек.

• Сыртқы келбетінің ұқыптылығы. Амру бин Шуғайбтан келген  хадисте:

إنَّ الله يُحِبُّ أَن يَرَى ءاثَارَ نِعمَتِه على عَبدِه"

Пайғамбарымыз ﷺ: «Алла берген нығметін құлының бойынан көргісі келеді»[16], – деген.  Басқа адамдарды ислам дініне сүйсіндіру үшін адам өзінің киім киісіне, ұнамсыз иістердің шықпауына ерекше көңіл бөлуі керек. Өйткені діннен алыс адам мұсылманның сыртқы бейнесіне қарап, баға береді.

Мұсылман адамның киімі әдемі әрі таза болуы қажет. Әсіресе басқалармен қарым-қатынас жасасқанда және құлшылық-ғибадаттарын орындағанда. Алла Тағала:

يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

        - Жан-жақтылық. «Жігітке жеті өнер аз» дегендей, кәзіргі заман мұсылмандары тек діни біліммен шектелмей, заманауи технологияны меңгеріп, жан-жақты білімді болуы тиіс. Анастан жеткен хабарда Пайғабарымыз ﷺ былай дейді: «Сендердің жақсыларың дүниесін ақыретке, ақыретін дүниеге тастап қойғандарың емес, бәлкім екі дүниенің арбасын бірдей ұстағандарың. Шын мәнінде дүние ақыретке жетелейді».[18]

         - Көркем мінез-құлық. Мұсылманның көріктісі,жақсысы - оның мінез-құлқының көркем жақсы болуында. Көркем мінез–сабырлық, шыншылдық, аманат, туралық, тіліне ие болу, ойының таза болуы, жомарттық, кішіпейілділік, қарапайымдылық, бауырмалдылық, бірлік, батылдық сияқты т.б. көптеген мақтаулы сипаттарымен танылады. Пайғамбарымыз ﷺ:

 إِنَّمَا بُعِثْتُ لأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الأَخْلاقِ

        « Мен көркем мінезді кемеліне келтіру үшін жіберілдім»[19] , деген. 

- Отбасына қамқорлық жасау. Мұсылман өз қарамағындыларға жауапты. Жанұя мүшелері ер адамының қарамағында, демек мұсылман ер өзінің әйеліне, балаларына, жанұясына жауапты. Отбасын асырау,нәпақа тауып беру, жанұясын адамгершілікке, имандылыққа, салт-дәстүрімізді үйрету ер адамның  жауапкершілігінде.Сондықтан әр мұсылман өзінің отбасы мүшелеріне,өсіп келе жатқан балаларына дұрыс дәстүрлі  ислами тәрбие, білім беруге жағдай жасау қажет.

Пайғамбарымыз ﷺ адамзатқа жанұямен қандай қарым-қатынаста болу керек екендігі жайында сөзімен, іс-әрекетімен үлгі-өнеге көрсетіп кеткен. Пайғамбарымыз ﷺ әйелдеріне ерекше құрмет көрсете білген адам. Өзінің мүбарак хадисінде:

(( خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ وَأَنَا خَيْرُكُمْ لِأَهْلِي ))

«Сендердің жақсыларың жанұяларына жақсы болғаны, мен сендердің ішінде жанұясына ең жақсы қарайтын адаммын»[20] деген.

Тіпті адамның жанұясы үшін напақат табуының өзі ең сауапты амалдардың бірі екенін ескерткен. Алла елшісі ﷺ осы турасында:

"إِنَّ مِنْ أَعْظَمِ الْأُمُورِ أَجْرًا النَّفَقَةُ عَلى اْلأهْلِ"

«Сауап тұрғысынан ең ұлы амалдардың бірі – жанұясына нәпақат табу»[21], деген.

         -Толлеранттылық. Ауызбіршілік пен түсіністік, қарапайым сыйластық үстемдік құрған жерлерге қашанда нәтижелі істердің үйір болатыны белгілі. Біздің елімізде қалыптасқан ұлттар тұтастығы мен халықтар достығының арқасында бүгінде мемлекетіміз өркендеп, ілгері басып келеді.  «Бірлік бар жерде — тірлік бар» деп дана халқымыз тегіннен-тегін айтпағанын білеміз.

Алла тағаланың Пайғамбарымыз Мұхаммедті ﷺ  соңғы пайғамбар етіп, әрі оған дейінгі Алла тарапынан түскен діндерді растау үшін жібергендігі — басқа діндерге деген Ислам дінінің құрметі және ерекше ілтипатын білдіреді. Әрбір мұсылман Алла  тарапынан жіберілген кітаптарға және пайғамбарларға  толық иман келтірмейінше иманы кәміл болмайды. Алла тағала Құран кәрімде:

 آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لاَ نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَقَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ     

Нағыз мұсылманның бейнесін онымен сөйлескенде оны көргенде тек тыныштық, көркемділікті, онымен сұхбаттасуға деген ынтызарлықты байқауы тиіс. Яғни өзінің іс-әрекетімен мұсылман деген атқа лайықты болуы міндет.

[1] http://fatua.kz/kz/post/view?id=463

[2] Лұқман сүресі, 13-аят.

[3] Нисә сүресі, 116-аят.

[4] Юнус сүресі, 106-аят.

[5] Ахмад хадистер жинағы

[6] Әли Имран сүресі, 102-аят.

[7] Хужурат сүресі, 13-аят.

[8] Тирмизи хадистер жинағы

[9] Мүслім хадистер жинағы

[10] Мүслім хадистер жинағы

[11] Ибн Мәжә хадистер жинағы

[12] Ағраф сүресі, 31-аят.

[13] Насаи хадистер жинағы.

[14] Табарани хадистер жинағы

[15] Табарани хадистер жинағы

[16] Тирмизи хадистер жинағы

[17] Ағраф сүресі, 31-аят.

[18] Хатиб әл-Бағдади.                                                                                              

[19] Ахмад хадистер жинағы

[20] Тирмизи хадистер жинағы

[21] Муслим хадистер жинағы

[22] Бақара сүресі 285-аят